Oparzenia chemiczne – przyczyny, objawy, pomoc i leczenie

Oparzenia chemiczne są obrażeniami spowodowanymi kontaktem z substancjami chemicznymi – żrącymi, drażniącymi lub wywołującymi reakcje alergiczne, co prowadzi do uszkodzenia tkanek. Jak rozpoznać takie oparzenie, jak udzielać pierwszej pomocy przy oparzeniach chemicznych i jak się je leczy?

W pierwszej chwili po oparzeniu chemicznym skóry pojawia się silny ból i pieczenie. Uszkodzenia te są poważnymi obrażeniami wymagającymi natychmiastowego działania
i profesjonalnej opieki medycznej, dlatego należy jak najszybciej skontaktować się
z lekarzem lub wezwać ratowników.

Istnieje wiele substancji chemicznych, które mogą wywołać oparzenia, zarówno
w warunkach domowych, jak i w środowisku przemysłowym. Umownie są podzielone na kilka kategorii w zależności od ich właściwości chemicznych i potencjalnego wpływu na skórę oraz inne tkanki.

• Substancje żrące, takie jak kwas siarkowy, kwas solny, ług sodowy czy potasowy, mogą powodować poważne uszkodzenia skóry i tkanek.
• Substancje drażniące, do których należą słabe kwasy organiczne (na przykład octowy), zasady organiczne (amoniak) czy rozpuszczalniki chemiczne (aceton, benzyna), mogą powodować podrażnienie skóry, zaczerwienienie i ból.
• Substancje toksyczne, jak niektóre środki chemiczne stosowane w rolnictwie lub przemyśle (pestycydy, fenol, formaldehyd, związki metaliczne, takie jak rtęć i chrom) mogą powodować oparzenia chemiczne poprzez trujące działanie na skórę.

Oprócz powyższych substancji oparzenia chemiczne mogą zostać wywołane także przez gazy toksyczne (chlor, amoniak, siarkowodór), substancje używane w budownictwie (na przykład wapno palone i gaszone, cement), elektrolity stosowane w bateriach (kwas siarkowy), ciekły metal (na przykład sód czy potas), substancje radioaktywne zawierające izotopy promieniotwórcze czy związki organiczne (niektóre substancje używane w produkcji i przetwarzaniu tworzyw sztucznych).

Objawy oparzeń różnią się w zależności od rodzaju substancji, czasu kontaktu z nią i ilości substancji chemicznej działającej na ciało. Do najczęściej notowanych symptomów należą:

• ból i pieczenie, które odczuwane są natychmiastowo po kontakcie z substancją chemiczną,
• zaczerwienienie i obrzęk pojawiające się w miejscu kontaktu ciała z niebezpieczną substancją,
• pęcherze po oparzeniu chemicznym skóry w obrębie obszaru, na który działała substancja,
• martwica tkanek (w przypadkupoważnych oparzeń chemicznych),
• zmiany koloru skóry mające nienaturalny charakter,
• trudności w oddychaniu przy oparzeniach chemicznych w okolicy twarzy lub dróg oddechowych,
• zawroty głowy, nudności i inne objawy ogólne w niektórych przypadkach.

Przy cięższych oparzeniach chemicznych skóry dochodzi do powstania blizn.

W przypadku oparzeń kluczową rolę odgrywa czas. Pierwsza pomoc minimalizuje obrażenia i łagodzi ból. Powinna być traktowana jako tymczasowe działanie do momentu przybycia profesjonalnej pomocy medycznej. Jakie kroki należy podjąć po oparzeniu chemicznym skory?

• Natychmiastowe zmycie substancji chemicznej – jeśli to możliwe, konieczne jest zdjęcie zanieczyszczonej odzieży i zmycie substancji chemicznej ze skóry dużą ilością bieżącej wody. Czynność ta powinna trwać co najmniej 20-30 minut i musi być wykonana jak najdokładniej.
• Usunięcie biżuterii – jeśli oparzenie dotyczy obszaru, na którym znajduje się biżuteria (dłonie, kostki, nadgarstki, okolice szyi), należy ją jak najszybciej usunąć, aby uniknąć ucisku w miejscu oparzenia (zwłaszcza jeżeli postępuje obrzęk).
• Jeśli na skórze są pęcherze, nie wolno ich przebijać, ponieważ zwiększa to ryzyko infekcji. Stanowią one naturalną barierę ochronną dla zranionego miejsca.

Leczenie oparzeń chemicznych zależy od stopnia nasilenia obrażeń i rodzaju substancji chemicznej, która spowodowała oparzenie. Samodzielnie można zareagować jedynie
w pierwszych chwilach po urazie. Późniejsze metody leczenia oraz stosowane środki muszą być zawsze zgodne z zaleceniami lekarskimi. O czym należy pamiętać?

• Nie należy stosować substancji neutralizujących, takich jak kwasy lub zasady, bez konsultacji z personelem medycznym. Niektóre substancje mogą reagować ze sobą, co może prowadzić do dodatkowych szkód.
• Jeśli to możliwe, należy nakładać suchy, jałowy, luźny opatrunek na oparzoną skórę, aby zapewnić jej ochronę przed zanieczyszczeniami.

W razie potrzeby można zastosować środki przeciwbólowe dostępne bez recepty, ale
w przypadku rozległych oparzeń dotyczących obszaru twarzy, rąk, stóp, genitaliów lub dróg oddechowych, albo jeśli substancja chemiczna jest silnie żrąca, należy zawsze skorzystać
z pomocy lekarza. Oparzenia chemiczne mogą zwiększać ryzyko infekcji. Dlatego ważne jest monitorowanie obszaru oparzenia pod kątem oznak zakażenia, takich jak zaczerwienienie, obrzęk, ból czy wydzielina.

Czytaj także:

• oparzenia po radioterapii,
• oparzenia prądem elektrycznym.

Źródła:

• Elżbieta Szkiler, Indywidualna Specjalistyczna Praktyka Pielęgniarska, Materiały edukacyjne - Leczenie ran, Elbląg 2022
• https://ptlr.org/wp-content/uploads/2020/09/Konsensus-Antyseptyka.pdf
• https://www.prc.krakow.pl/wytyczne2021/rozdz8.pdf