Badanie moczu
– proste, nieinwazyjne
i wiele mówiące

Ogólne badanie moczu to jeden z pierwszych kroków – zarówno w diagnostyce, jak i profilaktyce wielu chorób. Mocz do badania oddają również pacjenci, którzy rozpoczynają leczenie inkontynencji. Co zawiera badanie ogólne moczu i o czym mogą nas informować wyniki analizy moczu?

Badania moczu to jedna z najpopularniejszych, najszybszych, najprostszych, ale i najtańszych metod potwierdzenia lub wykluczenia przypuszczeń diagnostycznych, a także podstawowy element ogólnej profilaktyki zdrowotnej. Można je robić każdemu – niezależnie od wieku, płci czy stanu zdrowia, bo to badania nieinwazyjne. Już podstawowa analiza moczu może niekiedy wskazywać na poważne schorzenia.

Badanie moczu wykonuje się profilaktycznie (na przykład raz w miesiącu u kobiet ciężarnych albo raz w roku u każdego, a także pacjentom przed planową operacją) oraz w celach diagnostycznych (między innymi w przypadku osób z inkontynencją moczową czy z objawami zakażenia dróg moczowych). Wyniki badania moczu pomagają zdiagnozować wiele chorób: zapalenie pęcherza, choroby nerek, wątroby, cukrzycę, a nawet raka prostaty. To oczywiście tylko przykłady. Analiza moczu wykorzystywana jest w medycynie bardzo szeroko.

Optymalna próbka moczu do badania to jakieś 50 ml w specjalnym, sterylnym pojemniczku, który kupuje się w aptece, oddana do laboratorium najpóźniej 2-3 godziny od pobrania. Analizie poddaje się zwykle pierwszy poranny mocz (uzbierany w pęcherzu po nocy i co najmniej 8 godzinach od ostatniego przyjmowania płynów). Do pojemnika powinien trafić mocz z tak zwanego środkowego strumienia, co oznacza, że mikcję rozpoczyna się, oddając mocz do WC, potem wypełnia się pojemnik i kończy mikcję znowu w toalecie. Przed tą czynnością należy oczywiście starannie umyć okolice krocza. Zaleca się ponadto, aby dzień przed oddaniem moczu do badania nie forsować zbytnio organizmu. Duży wysiłek fizyczny może bowiem zafałszować nieco wyniki, podobnie jak na przykład wykonywanie badania moczu podczas menstruacji lub zażywania niektórych leków.

Analiza moczu polega na ocenie jego właściwości fizycznych i chemicznych oraz zweryfikowaniu, czy poszczególne parametry mieszczą się w określonych medycznie normach. Badanie moczu uwzględnia określenie jego barwy, przejrzystości, zapachu, gęstości/cięzaru, a także sprawdzenie ewentualnej obecności w próbce białych krwinek, czerwonych, glukozy, białek, bakterii...

Mocz u zdrowej osoby jest jasnosłomkowy i przejrzysty. Ma odczyn pH w normie (mniej więcej 6,5) oraz ciężar właściwy mieszczący się w zakresie 1,005-1,035 g/ml. Nie zawiera białka, glukozy, ciał ketonowych, bilirubiny, azotynów, leukocytów ani erytrocytów/hemoglobiny. Nie stwierdza się w nim również bakterii. Urobilinogen musi być oznaczony jako „prawidłowy”. W osadzie badanego moczu nie powinno być wcale lub tylko nieliczne nabłonki płaskie, wałeczki szkliste, kryształy (kwasu moczowego, moczanów, szczawianu wapnia, fosforanów iwęglanu wapnia).

Laboratorium, które przeprowadza analizy moczu w wynikach badań podaje wartości poszczególnych parametrów oraz normy referencyjne. Jeśli coś wykracza poza prawidłowy zakres, jest to odpowiednio oflagowane – nawet wtedy jednak nie zawsze jest to powód do niepokoju. Interpretacja wyników badania moczu należy do lekarza. Niektóre odstępstwa mogą być spowodowane błahymi przyczynami, inne mogą mieć poważniejsze podłoże. Oto kilka przykładów...

• Nieprawidłowa barwa moczu może wynikać z diety (buraki, marchew i inne produkty zmieniają czasami kolor moczu) lub być następstwem przyjmowanych leków. Z drugiej strony może być to również efekt obecności krwi w moczu.
• Zmętnienie moczu może wskazywać na poważny stan zapalny w drogach moczowych lub jeden z najczęstszych przypadków infekcji układu moczowego – wspominane już zapalenie pęcherza.
• pH badanego moczu może być bardziej kwaśne lub bardziej zasadowe między innymi zależnie od tego, co przeważa u kogoś w codziennym menu, ale wahania odczynu wiążą się też z obecnością i działalnością niektórych bakterii w układzie moczowym.
• Za mały ciężar (gęstość) moczu może świadczyć o niewydolności nerek albo o spożyciu dużej ilości płynów przed badaniem. Zbyt gęsty (ciężki) mocz z kolei jest charakterystyczny dla cukrzycy, ale i dla zwykłego odwodnienia.
• Obecność białka w moczu jest nieprawidłowa, jednak w niewielkich ilościach usprawiedliwiona w niektórych przypadkach (wysiłek fizyczny przed badaniem, upławy u kobiet). Z drugiej strony białkomocz może wiązać się na przykład z zapaleniem nerek, prostaty, chorobami krążeniowymi i innymi.
• Glukoza w moczu nie zawsze jest równoznaczna z cukrzycą, może też pojawić się u kobiety w ciąży.
• Związki ketonowe pojawiające się w moczu wskazują na powikłania cukrzycy, ale mogą być również efektem tak modnej ostatnio kilkudniowej głodówki.
• Itd.

Dlatego analizę wyników badan moczu należy zawsze pozostawić lekarzowi, który potrafi zinterpretować wszystkie wartości we właściwym kontekście. Nie diagnozujmy się u doktora Google!

***

Zobacz też: zapalenie pęcherza moczowego – objawy, przyczyny, leczenie