Borelioza – objawy, leczenie, profilaktyka

Wiosna w rozkwicie, lato zbliża się wielkimi krokami, zatem jak bumerang powraca temat inwazji kleszczy i boreliozy. Jakie objawy może dawać ta choroba, jak wygląda leczenie boreliozy i czy można się przed nią uchronić?

Borelioza, znana również jako choroba z Lyme, jestprzenoszona przez kleszcze będące nosicielami bakterii Borrelia burgdorferi. Szybka reakcja w przypadku wystąpienia charakterystycznych objawów tuż po ugryzieniu daje szansę na całkowite wyleczenie przy pomocy antybiotykoterapii. Późna faza choroby daje wiele niespecyficznych symptomów i powikłań oraz znacznie trudniej poddaje się leczeniu.

W Polsce statystyki dotyczące zachorowań na boreliozę są zbierane przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (NIZP-PZH). W 2021 roku odnotowano ponad 12 500 zachorowań, co daje 32,75 przypadków choroby na 100 000 osób. Rok później zarejestrowano już 17 338 przypadków boreliozy i zapadalność na poziomie 45,43 na 100 000 osób. Oczywiście pewna ilość przypadków pozostaje niezdiagnozowana i niezarejestrowana.

Objawy boreliozy mogą być różne i różnić się w zależności od stadium choroby. Ponadto niektóre z nich występują niemal w każdym przypadku, inne natomiast dość rzadko. Do symptomów najczęściej pojawiających się należą: zmiany na skórze, gorączka, bóle głowy, mięśni, stawów, osłabienie i zmęczenie, a później także objawy neurologiczne, sercowe oraz ze strony innych układów.

• Czerwona plama na skórze, czyli tak zwany rumień wędrujący (erythema migrans) pojawiający się wokół miejsca ukąszenia przez kleszcza. Plama powiększa się stopniowo z zachowaniem przejaśnienia w części środkowej. Może być gorąca
  w dotyku. Rumień uznaje się za jeden z najbardziej charakterystycznych objawów wskazujących na boreliozę. Pojawia się u około 30% zarażonych osób.
• U niektórych może wystąpić podwyższona temperatura.
• Borelioza objawia się też poprzez bóle mięśni, bóle stawów, bóle głowy, co nie musi oczywiście dolegać jednocześnie.
• Chory jest osłabiony, odczuwa nieuzasadnione niczym zmęczenie.

Jeśli borelioza nie zostanie zdiagnozowana i nie będzie leczona we wczesnym stadium, bakterie mogą rozprzestrzeniać się po całym organizmie, wywołując znacznie poważniejsze objawy i konsekwencje...

• Bardzo nasilone bóle zaatakowanych stawów, które mogą uniemożliwiać normalne funkcjonowanie.
• Dolegliwości sercowe takie jak nieregularne tętno, ból w klatce piersiowej, duszność lub uczucie zmęczenia (nawet przy niewielkim wysiłku) czy zapalenie mięśnia sercowego.
• Kłopoty ze skórą – zmiany zapalne, rumień na dłoniach i stopach, zmiany w strukturze włosów lub inne nieprawidłowości skórne. Neurologiczne objawy boreliozy, takie jak paraliż Bella, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, neuropatia obwodowa.
• Problemy ze strony układu moczowego – pojawiają się niekiedy w zaawansowanych stadiach choroby wspólnie z powikłaniami neurologicznymi (lub jako ich konsekwencja). W tym zakresie objawy boreliozy (nerki, pęcherz) obejmują przykładowo nietrzymanie moczu i różne stany zapalne w układzie moczowym.

Przeczytaj więcej o problemach związanych z inkontynencją moczową.

U dzieci borelioza może objawiać się podobnie jak u dorosłych, ale mogą występować także objawy specyficzne dla najmłodszych: zapalenie stawów, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenie serca.

Choroba może prowadzić do szeregu nietypowych, trudnych do zdiagnozowania objawów, które imitują inne schorzenia. Sytuacji nie poprawia fakt, że zazwyczaj symptomy te pojawiają się w zaawansowanych stadiach nierozpoznanej i nieleczonej choroby, kiedy od ugryzienia kleszcza minęło wiele tygodni czy miesięcy. Do takich objawów należy zaleczyć:

• zaburzenia słuchu,
• powikłania neurologiczne (zawroty głowy, migreny, drętwienie lub mrowienie w różnych częściach ciała, zaburzenia widzenia, trudności w koncentracji, zaburzenia pamięci),
• napadowe bóle karku (tak zwany objaw Donty),
• nadwrażliwość i obniżona tolerancja alkoholu,
• problemy okulistyczne: zapalenia spojówek, stany zapalne siatkówki i naczyniówki,
• obrzęk i sztywność stawów, uczucie „skrzypienia” w stawach,
• psychiczne objawy boreliozy: depresja, lęki, zaburzenia nastroju lub psychoza.

Terapia zależy od stadium choroby oraz indywidualnej sytuacji pacjenta. Pod uwagę jest brany jego wiek, stan zdrowia (na przykład choroby przewlekłe, procesy autoimmunologiczne czy ewentualne alergie). Ogólnie leczenie boreliozy obejmuje stosowanie antybiotyków oraz terapie objawowe.

Wczesne stadium boreliozy (I faza choroby) zazwyczaj leczy się doustnymi antybiotykami takimi jak doksycyklina, amoksycylina lub cefuroksym. U dzieci i kobiet w ciąży preferowanym lekiem jest amoksycylina. W przypadku alergii na penicylinę stosuje się doksycyklinę. Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, podobnie jak Amerykańskie Towarzystwo Chorób Zakaźnych (IDSA – Infectious Diseases Society of America) zaleca antybiotykoterapię trwającą 21 dni. Czas ten jest wystarczający do zlikwidowania wszystkich objawów. Ich zanik jest jednocześnie dowodem wyleczenia boreliozy. Ten schemat leczenia stosuje większość lekarzy w Polsce. Skąd zatem wzięło się przekonanie o wielotygodniowych kuracjach antybiotykowych?

International Lyme and Associated Diseases Society (ILADS) zaleca leczenie skojarzone przy pomocy kilku antybiotyków. Taka kuracja trwa często nawet kilka miesięcy. Klasyczna terapia według ILADS jest skuteczna jedynie w początkowej fazie choroby, to jest do zaniku rumienia wędrującego, a na późniejszym etapie niezbędna jest wielolekowa i wielomiesięczna kuracja. Tak długa antybiotykoterapia ma oczywiście wielu przeciwników, ale również wielu zwolenników. Przeciwnicy wskazują na wyniszczenia organizmu w wyniku długotrwałego stosowania antybiotyków: grzybice, zniszczenie flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym, możliwe uszkodzenie nerek, wątroby i wiele innych powikłań.

Bóle głowy, bóle mięśniowe lub stawowe występujące przy boreliozie są leczone przy pomocy środków przeciwbólowych i przeciwzapalnych z grupy NLPZ (jak ibuprofen lub paracetamol). Objawy neurologiczne lub sercowe mogą wymagać specjalistycznego leczenia, w zależności od ich nasilenia i rodzaju. W przypadku powikłań takich jak zapalenie stawów, zapalenie mięśnia sercowego lub wystąpienia objawów neurologicznych konieczna jest zazwyczaj hospitalizacja i wdrożenie specjalistycznego leczenia.

Najlepszym, jak dotąd, sposobem uniknięcia boreliozy jest wdrożenie kilku nawyków znacznie zmniejszających ryzyko spotkania z kleszczem.

• Stosowanie repelentów– najskuteczniejsze preparaty odstraszające kleszcze zawierają DEET, ikarydynę lub IR3535. Należy zapoznać się z zasadami ich stosowania i zachować szczególną ostrożność w przypadku dzieci (szczególnie, gdy sięga się po środki z DEET, które mogą powodować niekorzystne skutki uboczne).
• Odpowiednia odzież – ubranie zakrywające ręce i nogi, pełne obuwie oraz nakrycie głowy to podstawa w miejscach, gdzie kleszcze przebywają najchętniej: na łąkach, obrzeżach lasów, w ogrodach...
• Sprawdzanie skóry – po każdej wycieczce do lasu, spacerze po łące, pobycie nad wodą czy w ogrodzie należy starannie sprawdzić całe ciało pod kątem ewentualnych ugryzień przez kleszcze. W przypadku znalezienia osobnika wczepionego w skórę, należy wyjąć go delikatnie przy pomocy specjalnego narzędzia do usuwania kleszczy lub pęsety. Ważne jest, aby to zrobić przed upływem 24 godzin.
• Unikanie ryzyka – w zawiązku ze stale ocieplającym się klimatem populacja kleszczy dość szybko się zwiększa. W miarę możliwości dobrze więc unikać przebywania na obszarach wysokiego ryzyka, czyli z dużą ilością wysokich traw oraz krzewów i w lasach. Warto mieć także na uwadze okresy największej aktywności kleszczy. To maj i czerwiec oraz wrzesień i październik. Atakują one najchętniej od świtu do południa oraz późnym popołudniem aż do zmroku.

Nie można całkowicie wyeliminować ryzyka zakażenia boreliozą, jednak stosowanie środków zapobiegawczych oraz regularna kontrola ciała w sezonie kleszczowym i po przebywaniu na terenach, gdzie występuje duża ilość kleszczy może znacznie zmniejszyć prawdopodobieństwo zapadnięcia na tę chorobę.

***

Zobacz też: ukąszenie i rana po kleszczu – objawy, zagrożenia i pierwsza pomoc.

Źródła:

• https://www.umb.edu.pl/photo/pliki/WL_jednostki/klinika-chorob-zakaznych-i-hepatologii/borelioza.pdf
• https://www.monz.pl/pdf-73611-10431?filename=Kontrowersje%20zwiazane%20z.pdf
• https://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2022/INF_22_12B.pdf