Wodonercze – przyczyny, objawy, leczenie

Wodonercze to potencjalnie niebezpieczny stan, w którym mocz gromadzi się
w nerkach, prowadząc do ich poszerzenia, a potem do uszkodzenia. Rozpoznanie objawów i przyczyn tego schorzenia jest kluczowe dla skutecznego leczenia. Wodonercze może być wrodzone lub nabyte między innymi w wyniku stanów zapalnych, kamicy nerkowej, obecności guzów nowotworowych. Stan ten może być trwały i wymagać interwencji lekarskiej lub przejściowy, na przykład w czasie ciąży lub w przypadku wodonercza u dzieci, które jest efektem niedojrzałości organizmu.

W przypadku wystąpienia objawów, jak ból w okolicy lędźwiowej, krwiomocz, gorączka, trudności z oddawaniem moczu czy nagłe zmniejszenie ilości moczu, konieczna jest pilna konsultacja lekarska. Nieleczone wodonercze może prowadzić do trwałego uszkodzenia nerek, a nawet ich niewydolności.

Rodzaje wodonercza bywają różne, w zależności od kilku czynników: czas trwania, nasilenie oraz lokalizacja zmian. Najczęściej stosowany podział dotyczy nasilenia wodonercza. Stopnie tego nasilenia odzwierciedlają zaawansowanie problemu.

• Wodonercze pierwszego stopnia (łagodne) – to niewielkie poszerzenie miedniczki nerkowej, bez znaczącego wpływu na funkcję nerki. Zwykle może być jedynie kontrolowane i obserwowane, nie ma w tym przypadku konieczności natychmiastowej interwencji.
• Wodonercze drugiego stopnia (umiarkowane) – jest to wyraźne poszerzenie miedniczki nerkowej i kielichów nerkowych. Funkcja nerki zaczyna być zagrożona, a interwencja medyczna może być konieczna, aby zapobiec dalszym uszkodzeniom narządu.
• Wodonercze trzeciego stopnia (ciężkie) – to już znaczne poszerzenie miedniczki i kielichów, z widoczną atrofią (czyli zanikiem) miąższu nerki. Funkcja nerki jest poważnie upośledzona lub nawet całkowicie utracona.

Ze względu na czas trwania schorzenia rozróżnia się wodonercze ostre i przewlekłe.

• Wodonercze ostre – rozwija się nagle, zwykle w wyniku gwałtownego zablokowania odpływu moczu (przykładowo przez kamień nerkowy). Objawy takiego wodonercza są zazwyczaj bardzo intensywne (z nagłym, silnym bólem) i często wymagają pilnej interwencji.
• Wodonercze przewlekłe – rozwija się powoli, czasami przez wiele miesięcy lub lat, w wyniku częściowego lub okresowego zablokowania odpływu moczu (na przykład z powodu zwężenia moczowodu). Może przebiegać bezobjawowo lub z łagodnymi objawami, ale tego typu długotrwałe uszkodzenie nerki bywa trudniejsze do leczenia.

Ponadto wodonercze może być jednostronne, dotyczące jednej nerki (wodonercze lewostronne i wodonercze nerki prawej) lub obustronne, które zwykle jest spowodowane ogólnoustrojowymi przyczynami takimi jak przerost prostaty, nowotwory uciskające moczowody lub choroby neurologiczne. Obustronne wodonercze jest zdecydowanie bardziej niebezpieczne, ponieważ może prowadzić do niewydolności obydwu narządów.

Klasyfikacja obejmuje też wodonercze mechaniczne, wynikające z fizycznej przeszkody w odpływie moczu (kamień nerkowy, guz) lub czynnościowe (funkcjonalne), w przypadku którego przyczyną jest zaburzenie funkcjonowania układu moczowego, przykładowo w wyniku chorób neurologicznych lub zaburzeń pracy pęcherza (neurogenny pęcherz).

Do najczęstszych przyczyn prowadzących do zablokowania odpływu moczu z nerki należą:

• kamienie nerkowe (kamica moczowa) – kamienie mogą spowodować wodonercze, blokując przepływ moczu, szczególnie wtedy, gdy przesuwają się do moczowodu;
• zwężenie moczowodu – może być wrodzone lub nabyte, na przykład w wyniku urazu, operacji, stanu zapalnego lub bliznowacenia;
• nowotwory – guzy w nerkach, moczowodach lub w pęcherzu mogą zablokować odpływ moczu, podobnie jak nowotwory sąsiadujących narządów (jelita grubego, macicy, jajników lub prostaty); każdy z nich może uciskać na drogi moczowe;
• przerost gruczołu krokowego – u mężczyzn przerost prostaty może uciskać cewkę moczową, utrudniając oddawanie moczu;
• ciąża – w końcowych etapach ciąży macica może uciskać moczowody, zwłaszcza z prawej strony; utrudniony odpływ moczu powoduje niekiedy rozwój wodonercza, zwykle przejściowego, ustępującego po porodzie;
• wrodzone wady układu moczowego – niektóre dzieci rodzą się z anomaliami anatomicznymi (na przykład zwężenie połączenia miedniczkowo-moczowodowego), które prowadzą do wodonercza wrodzonego;
• infekcje układu moczowego – mogą spowodować obrzęk tkanek, co czasowo blokuje odpływ moczu; stan zapalny dodatkowo pogarsza sytuację;
• urazy i bliznowacenie – urazy w okolicy brzucha lub miednicy, a także zabiegi chirurgiczne, mogą powodować bliznowacenie i zwężenie moczowodów;
• zaburzenia neurologiczne – stwardnienie rozsiane, urazy rdzenia kręgowego czy inne choroby wpływające na funkcjonowanie układu nerwowego mogą zaburzać kontrolę nad pęcherzem, prowadząc do zatrzymania moczu i cofnięcia go do nerek.

Wodonercze u dzieci jest najczęściej wynikiem wad wrodzonych układu moczowego (zwężenie połączenia miedniczkowo-moczowodowego, wrodzone zwężenie moczowodu). Wodonercze u dorosłych to zwykle skutek pojawienia się kamieni nerkowych, guzów nowotworowych czy przerostu prostaty.

Każda z tych przyczyn wodonercza prowadzi do zwiększenia ciśnienia wewnątrznerkowego. Jeśli nie zostanie szybko zdiagnozowana i nie będzie leczona, może doprowadzić do trwałego uszkodzenia nerek.

W przypadku wodonercza objawy bywają bardzo różne i zależą od stopnia zaawansowania choroby, czasu jej trwania oraz przyczyny zaburzenia odpływu moczu. Często wodonercze rozwija się powoli i początkowo może nie dawać żadnych widocznych symptomów. W innych przypadkach objawy mogą być intensywne, szczególnie jeśli blokada w drogach moczowych pojawiła się nagle. Najczęściej zgłaszane przez pacjentów objawy wodonercza obejmują:

• ból w okolicy lędźwiowej (plecy, boki brzucha) – może być ostry i nagły (przypominający atak kolki nerkowej) lub tępy i łagodniejszy, ale stały;
• krwiomocz– krew w moczu może być widoczna gołym okiem lub wykrywalna tylko pod mikroskopem;
• zmniejszona ilość wydalanego moczu lub – w skrajnych przypadkach – bezmocz;
• uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza po oddaniu moczu;
• przerywany strumień moczu podczas mikcji;
• częste oddawanie moczu w niewielkich ilościach, zwłaszcza w nocy (nykturia);
• objawy infekcji (gorączka, dreszcze, ból podczas oddawania moczu, nietypowy zapach lub ciemny kolor moczu);
• nudności i wymioty;
• obrzęki w okolicy twarzy, kończyn dolnych (zwłaszcza stóp);
• wysokie ciśnienie krwi;
• utrata masy ciała i zmęczenie.

U dzieci choroby nerek mogą nie dawać widocznych objawów. Często wykrywa się je przypadkowo – podczas badań przesiewowych lub obrazowych. U dorosłych natomiast choroby nerek często objawiają się silnym bólem w okolicy pleców lub boku.

W łagodnych przypadkach, na przykład przy wodonerczu pierwszego stopnia, które nie wywołuje żadnych objawów i nie prowadzi do uszkodzenia nerek, wystarcza regularne monitorowanie stanu narządów za pomocą badań obrazowych (USG) oraz badania funkcji nerek (oznaczanie kreatyniny w surowicy krwi). Czasami wodonercze ustępuje samoistnie, jak dzieje się to w przypadku przejściowego ucisku na moczowody w czasie ciąży. W pozostałych sytuacjach wdrażane jest leczenie.

• Leczenie farmakologiczne – jeśli wodonerczu towarzyszy infekcja układu moczowego, stosuje się antybiotyki w celu zwalczania infekcji; zaleca się także leki przeciwbólowe (na przykład w przypadku bolesnej kamicy nerkowej).
• Litotrypsja (ESWL) – jeżeli przyczyną wodonercza są kamienie, często stosuje się nieinwazyjną metodę ich rozbijania za pomocą fal uderzeniowych; kamienie są rozdrabniane na mniejsze fragmenty, które mogą być naturalnie wydalone z moczem.
• Ureteroskopia – to wprowadzenie cienkiego instrumentu (ureteroskopu) przez cewkę moczową do moczowodu w celu usunięcia kamienia nerkowego lub innych przeszkód blokujących odpływ moczu.
• Nefrostomia – czasowe odprowadzenie moczu za pomocą cewnika umieszczonego bezpośrednio w nerce. To metoda stosowana do odbarczenia nerki, zanim zostanie podjęte leczenie przyczynowe.
• Pieloplastyka laparoskopowa – chirurgiczne usunięcie zwężenia lub zablokowania w miejscu połączenia miedniczki nerkowej z moczowodem. Metoda często stosowana w przypadkach wrodzonego wodonercza spowodowanego zwężeniem połączenia miedniczkowo-moczowodowego.
• Operacyjne usunięcie guza – wodonercze powodowane przez nowotwór (na przykład guz nerki lub pęcherza moczowego) zazwyczaj leczy się przez chirurgiczne usunięcie guza.
• Przezcewkowa resekcja gruczołu krokowego (TURP) – u mężczyzn z przerostem prostaty może być konieczna operacja polegająca na usunięciu części przerośniętego gruczołu, aby odblokować odpływ moczu z nerek.

W przypadkach zaawansowanych nowotworów, gdy leczenie przyczynowe nie jest możliwe, może być stosowane leczenie paliatywne, takie jak nefrostomia czy stent moczowodowy, aby złagodzić objawy wodonercza i poprawić komfort życia pacjenta.

Źródła:

• http://www.przeglad-urologiczny.pl/artykul.php?3082
• http://www.przeglad-urologiczny.pl/artykul.php?2711